Dekarbonizacja sektora budownictwa – czym jest deklaracja środowiskowa produktu (EPD)

Daniel Satoła – Civitta Polska

DEKARBONIZACJA SEKTORA BUDOWNICTWA – CZYM JEST DEKLARACJA ŚRODOWISKOWA PRODUKTU (EPD)

Sektor budownictwa globalnie odpowiada za ponad 39% emisji gazów cieplarnianych związanych z zużyciem energii. Tzw. „emisje operacyjne”, wynikające z zużycia energii w budynkach, stanowią 28%, podczas gdy pozostałe 11% pochodzi z tzw. „emisji wbudowanych”, wynikających z produkcji (wyrobu) materiałów budowlanych oraz wznoszenia obiektów. W odpowiedzi na kluczową rolę sektora budownictwa w walce ze zmianami klimatycznymi, Unia Europejska wprowadza nowe polityki oraz rekomendacje projektowe, które podkreślają konieczność dekarbonizacji w całym cyklu życia sektora budownictwa. To podejście ma na celu redukcję operacyjnej emisji gazów cieplarnianych, związanej z eksploatacją budynków, jak również wbudowanej emisji powstałej w procesach produkcji materiałów budowlanych oraz wznoszeniu obiektów.

Deklaracja środowiskowa produktu – deklaracja EPD

Kluczowym narzędziem w tym przedsięwzięciu są deklaracje środowiskowe produktów (ang. Environmental Product Declaration, skr. EPD), które przedstawiają rzetelną, certyfikowaną oraz niezależnie zweryfikowaną ocenę wpływu materiałów budowlanych na środowisko. Deklaracje EPD zyskały znaczące uznanie wśród profesjonalistów branżowych i decydentów politycznych, ponieważ odgrywają istotną rolę w redukcji wbudowanej emisji gazów cieplarnianych w sektorze budownictwa. Przykładowo, wszystkie instytucje zamówień publicznych w UE są zobowiązane do korzystania z deklaracji EPD w celu oceny wpływu środowiskowego produktów, a w Belgii wymaga się stosowania deklaracji EPD, jeśli oferowany przez daną firmę produkt jest promowany jako ekologiczny. Dodatkowo, w Holandii, Francji, Finlandii i Danii wprowadzono nowe przepisy budowlane, które określają maksymalny poziom wbudowanej emisji gazów cieplarnianych pochodzących z materiałów oraz procesów budowlanych. Podobne wymagania planowane są do wdrożenia w Finlandii i Szwecji. Korzystając z deklaracji EPD, firmy mogą uzyskać cenne informacje na temat wpływu środowiskowego swoich produktów i podejmować świadome decyzje w celu jego zmniejszenia.

Postulaty w ramach Europejskiego Zielonego Ładu

W kontekście postępujących zmian klimatycznych, Unia Europejska przyjęła Europejski Zielony Ład (ang. European Green Deal), który nakłada na wszystkie kraje członkowskie dwa kluczowe cele klimatyczne: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 roku (względem poziomów z 1990 roku) oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej w całej Unii Europejskiej do 2050 roku. Osiągnięcie tych celów jest niemożliwe bez gruntownej dekarbonizacji sektora budownictwa, który – jak już wspomniano – obecnie odpowiada aż za 39% globalnych emisji gazów cieplarnianych.

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu postuluje się, aby wszystkie nowo powstające budynki były zeroemisyjne do 2030 roku. Oznacza to, że takie budowle powinny charakteryzować się wysoką efektywnością energetyczną, minimalnym zużyciem energii i wykorzystaniem wyłącznie odnawialnych źródeł energii. Ponadto, w branży budowlanej wzrasta oczekiwanie wobec mierzenia i ujawniania śladu węglowego generowanego przez cały cykl życia budynku, uwzględniającego zarówno emisje operacyjne, jak i te wynikające z materiałów budowlanych (produkcja, transport, wznoszenie, rozbiórka i przetwarzanie odpadów). Aby zrealizować ambitny cel budynków zeroemisyjnych, kluczowym elementem jest priorytetowe wykorzystanie materiałów budowlanych o niskim śladzie węglowym.

Jakie korzyści niesie za sobą dokładna ocena cyklu życia produktu?

W ostatnich latach zauważalny jest znaczny wzrost popytu na zrównoważone produkty na rynku budowlanym, co wpływa istotnie na sytuację finansową przedsiębiorstw. Dokładna ocena cyklu życia produktu oraz publikacja jego wpływu na środowisko umożliwia:

• zidentyfikowanie możliwości zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów lub redukcji odpadów, co prowadzi do obniżenia kosztów operacyjnych,
• porównanie produktu z konkurencyjnymi odpowiednikami pod względem wpływu na środowisko, co pozwala na wyeksponowanie obszarów, w których dany produkt ma przewagę oraz przygotowanie do spełnienia rosnących wymagań rynku dotyczących zrównoważonych produktów,
• wzmocnienie konkurencyjności produktu w sektorze zrównoważonego budownictwa, ponieważ tego rodzaju deklaracje są wymagane przy większości certyfikacji budynkowych, takich jak LEED, BREEAM czy DGNB.

Na czym polega deklaracja środowiskowa produktu?

Deklaracja EPD stanowi dobrowolne i przejrzyste narzędzie dostarczania istotnych oraz zweryfikowanych informacji dotyczących wpływu produktu lub usługi na środowisko. Deklaracje te opierają się na wszechstronnej ocenie cyklu życia (ang. Life Cycle Assessment, skr. LCA), która analizuje ekologiczny wpływ produktu lub grupy produktów.

Zgodnie z europejskim standardem EN 15804:2012+A2:20193, deklaracja EPD obejmuje różne etapy cyklu życia produktu, w tym produkcję (A1-A3), wznoszenie (A4-A5), użytkowanie (B1-B7), koniec życia (C1-C4) oraz korzyści związane z ponownym użyciem, odzyskiem lub recyklingiem produktu (D). Nowy standard, EN 15804:2012+A2:2019, określa minimalny zakres deklaracji EPD, który wymaga, aby ocena cyklu życia produktu obejmowała przynajmniej moduły: A1-A3, C1-C4 i D. To zapewnia, że deklaracje EPD dostarczają informacje o fazach produkcji (A1-A3), końcu życia (C1-C4) i korzyściach spoza cyklu życia (D). Dodatkowo, standard nakłada obowiązek raportowania co najmniej 13 podstawowych wskaźników wpływu środowiskowego, takich jak wskazane poniżej.

• Potencjał globalnego ocieplenia (GWP) dotyczy zjawiska globalnego ocieplenia spowodowanego emisją gazów cieplarnianych. Ten wskaźnik jest podzielony na trzy kategorie, które różnicują emisje gazów cieplarnianych z atmosfery na podstawie ich źródła: pochodzące od paliw kopalnych, biogeniczne oraz zmiany w użytkowaniu ziemi.
• Potencjał zubożenia warstwy ozonowej (ODP) uwzględnia skutki związane z redukcją warstwy ochronnej ozonu w stratosferze, spowodowane emisją substancji niszczących ozon.
• Potencjał zakwaszenia (AP) uwzględnia skutki związane z potencjalnym zakwaszeniem gleb i wód spowodowanym uwalnianiem gazów, takich jak tlenki azotu i tlenki siarki.
• Potencjał eutrofizacji (EP) uwzględnia skutki związane z potencjalnym wzbogaceniem ekosystemów w pierwiastki odżywcze w wyniku emisji związków zawierających azot lub fosfor. Ten wskaźnik jest podzielony na trzy kategorie, które różnicują potencjalny wpływ na konkretne ekosystemy: słodkowodne, morskie i lądowe.
• Potencjał formowania ozonu fotochemicznego (POCP) uwzględnia skutki związane z tworzeniem się ozonu fotochemicznego w wyniku emisji gazów.
• Potencjał zubożenia abiotycznego (ADP) odnosi się do wykorzystania zasobów abiotycznych z Ziemi lub zubożenia zasobów naturalnych. Ten wskaźnik jest podzielony na dwie kategorie: minerały, metale i paliwa kopalniane, w zależności od rodzaju zubożonego zasobu.
• Zużycie wody odnosi się do względnej ilości zużywanej wody na podstawie regionalnych wskaźników deficytu wody.

Jak przygotować deklarację środowiskową produktu?

Przygotowanie deklaracji EPD wymaga przeprowadzenia systematycznego procesu, obejmującego pięć kluczowych etapów.

Prace przygotowawcze

Pierwszy etap obejmuje decyzję dotyczącą liczby produktów, które zostaną uwzględnione w deklaracji EPD oraz etapów cyklu życia, które będą oceniane. Dodatkowo, to w tym etapie wybiera się odpowiednią agencję operatora programu EPD, która jest niezależną jednostką nadzorującą proces opracowania deklaracji EPD zgodnie z normami ISO. Wiele krajów posiada własne programy EPD, np. Finlandia – RTS4, Norwegia – EPD Norge5, Polska – ITB EPD6. Istnieją również programy międzynarodowe, takie jak EPD Hub7 lub International EPD System8. Wybór programu opiera się na kryteriach geograficznych, językowych oraz kosztach publikacji.

Zbieranie danych

Drugi krok polega na zebraniu danych związanych z cyklem życia ocenianego produktu. W zależności od rodzaju produktu i zakresu oceny, przygotowywany jest kwestionariusz danych, który służy do pozyskania informacji o produkcie oraz firmie, w tym produkcji (surowce, procesy produkcyjne, zużycie energii i paliw), logistyce (tryby i odległości transportu), użytkowaniu produktu (zużycie energii elektrycznej) oraz scenariuszach końca życia produktu. W tym etapie współpracuje się z przedstawicielami firm, by pozyskać wszystkie potrzebne dane dotyczące poszczególnych faz cyklu życia ocenianego produktu.

Ocena cyklu życia (LCA)

Na podstawie zebranych danych oraz wykorzystując bazy danych środowiskowych, np. Ecoinvent lub GaBi, w celu uzyskania uśrednionych danych dotyczących śladu środowiskowego materiałów i procesów, tworzy się model LCA zgodny z referencyjnym standardem EN 15804+A2 oraz zasadami kategorii produktów (PCR) ustalonymi przez wybranego operatora programu EPD. Na podstawie wyników tworzona jest pełna dokumentacja deklaracji EPD oraz szczegółowy raport LCA, zawierający metodologiczne aspekty i wyniki obliczeń.

Weryfikacja przez stronę trzecią

Po przygotowaniu dokumentacji EPD przeprowadza się niezależną weryfikację przez stronę trzecią, celem zapewnienia zgodności z normą referencyjną, zasadami kategorii produktów oraz ustaloną metodologią cyklu życia. Uwagi i sugestie recenzenta są uwzględniane, by podnieść jakość deklaracji EPD.

Certyfikacja i rejestracja

Po przeglądzie dokumentacji EPD wraz z opinią recenzenta, przekazuje się je wybranemu operatorowi programu, by uzyskać certyfikację. Po otrzymaniu certyfikatu, deklaracja EPD jest rejestrowana na wybranej platformie, co umożliwia dostęp publiczny oraz zwiększa wiarygodność dokumentu.

W Civitta oferujemy przedsiębiorcom wszechstronne wsparcie – pomagamy w różnych programach oceny produktów, w tym w analizie śladu środowiskowego produktu (ang. product environmental footprint, skr. PEF), opracowanym przez Komisję Europejską, oraz w standardzie raportowania cyklu życia produktu według Protokołu GHG10. Wspieramy firmy w pomiarze ich śladu węglowego i ocenie wpływu na klimat na poziomie organizacyjnym. Razem ustalamy strategie i plany zrównoważonego rozwoju, prowadzimy raportowanie zrównoważonego rozwoju oraz pomagamy w spełnianiu norm. Zachęcamy do kontaktu z naszym zespołem ekspertów.

Źródła:

1. Bringing Embodied Carbon Upfront. World Green Building Council, 2019, https://worldgbc.org/advancing-net-zero/embodied-carbon/
2. European Green Deal. European Comission, 2021, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_6683
3. BS EN 15804:2012+A2:2019 Sustainability of construction works. Environmental product declarations. Core rules for the product category of construction products. European Standards, 2019, https://www.en-standard.eu/
4. The Building Information Foundation RTS, https://cer.rts.fi/en/
5. Næringslivet’s Foundation for Environmental Declarations, EPD-Norge. https://www.epd-norge.no
6. Techncial Building Institute, https://www.itb.pl/sustainable-construction/?lang=en
7. EPD HUB, https://www.epdhub.com/
8. International EPD System, https://www.environdec.com/home
9. Environmental Footprint methods, https://green-business.ec.europa.eu/environmental-footprint-methods_en
10. Product Life Cycle Accounting and Reporting Standard. Greenhouse Gas Protocol, 2023, https://ghgprotocol.org/product-standard

Civitta to wiodąca firma doradcza w Europie Środkowo-Wschodniej i krajach nordyckich, zatrudniająca ponad 750 pracowników w 31 biurach w ponad 20 krajach.

Civitta wspiera rozwój przedsiębiorstw – niezależnie od lokalizacji, branży i skali prowadzonej działalności – pomagając im realizować ich plany biznesowe. Firma oferuje usługi doradcze, które obejmują m.in.:

• doradztwo w zakresie zrównoważonej transformacji, w tym m.in. ocenę wpływu firmy oraz oferowanych produktów lub usług na środowisko, strategię i wsparcie w raportowaniu w zakresie zrównoważonego rozwoju,
• pozyskiwanie finansowania ze środków publicznych na rozwój biznesu, w szczególności na projekty badawczo-rozwojowe, nowe inwestycje, inwestycje pro-środowiskowe oraz projekty transportowe,
• zarządzanie projektami i kompleksowe rozliczanie przyznanego wsparcia finansowego, w tym wsparcie w okresie trwałości oraz audyty dofinansowanych projektów,
• ulgi i zwolnienia podatkowe związane z prowadzoną przez przedsiębiorstwa działalnością badawczo-rozwojową oraz wdrażaniem nowych technologii i inwestycji,
• doradztwo strategiczne i biznesowe, w tym m.in. analizę lokalizacji inwestycji, analizę rynków docelowych, mapowanie kontaktów na rynkach zagranicznych, badania rynkowe i marketingowe.